Universitet, region og bruk av paraply

I 1611 sette Thomas Sagittarius frå den tyske byen Jena seg føre å finne ut korleis eit universitet påverka regionen ikring og kva nytte dette kunne ha (sjå Joengbloed i Kyvik og Leopori, 2010). 

Han fann at universiteta påverka omlandet på fleire måtar, til dømes gjennom betre helsestell, auka fromheit og lysare ekteskapsutsikter for dei unge kvinnene i regionen.

Eg er noko usikker på om Sagittarius hadde kome fram til liknande funn etter observasjon av aktivitetar i faddervekene ved lærestadene våre. Inntrykket mitt er at mykje av det som vert arrangert er korkje særleg helsefremjande eller hevar nivået på fromheit i studentgruppa. 

Fakta

Øivind Strand

Strand er en av UAs gjesteskribenter.

Utdanning: Maskiningeniør frå Telemark Ingeniørhøgskule, vidare Cand Scient og Dr Scient i mekanikk frå Universitetet i Oslo.

Nåværende jobb: Professor i innovasjon ved Institutt for internasjonal forretningsdrift på Økonomifakultetet ved NTNU

Faglige interesser: Mine faglege interesser er innovasjon, entreprenørskap og samarbeid.

Opptatt av: Samspel mellom arbeidsliv, region og akademia, samspel mellom ulike fagfelt og samspel mellom studentar og tilsette i UH-sektoren.

Med tanke på auka aktivitet i ekteskapsmarknaden er ein derimot meir på linje med dei fire hundre år gamle observasjonane.

Prosjektet til Sagittarius, det vil seie debatten om nytte og relevans av akademiske institusjonar, er høgst levande den dag i dag. I ordskiftet kring oppstarten av det første universitetet i Noreg vart det sådd tvil om det i det heile var nødvendig med ein slik ressurskrevjande institusjon i landet. 

I meir moderne tid og språkbruk er kravet til nytte og relevans smelta saman i omgrepet «impact». Dette punktet er ein rituell del av alle former for søknader i sektoren. Alle prosjekt skal produsere veldefinerte og raskt synlege resultat som er lette å telje. Utover dette må prosjekta kunne klassifiserast innanfor dei til ei kvar tid rådande fyndord i sektoren.

Eg minnest min gode rettleiar frå studietida for ein mannsalder sidan: Han undra seg over korleis han kunne få forskingsprosjekt om ikkje-lineær bølgeteori til å henge saman med fraktalar, kvinneperspektiv og miljø, som då var på moten.

Spenninga mellom forsking driven fram av rein nysgjerrigheit og forsking som bestillingsverk frå ulike samfunnsaktørar er ikkje av ny dato. Men mange vil nok hevde at vi ser ei utvikling der politisk styring av sektoren er jamt veksande. 

Alternativet til «Total Makeover» kunne til dømes vere «Luksusfellen Akademia» eller kan hende «Kunnskaps-Farmen».

Strukturreformene i sektoren dei siste tiåra samla eit mangfald av regionale og spesialiserte institusjonar inn under stadig større paraplyar. Dei som står att ute i regnet vil kanskje kunne vone at regionalpolitiske markeringsbehov eller riksantikvaren vernar dei og at dei kan få sin tilmålte plass i ein tidskapsel eller på museum, kanskje på Maihaugen?

Det regionale perspektivet, som var grunnlaget for at dei mange små institusjonane blei oppretta, vart med eit reformvennleg pennestrok flytta over til dei samanslåtte institusjonane. Når så forventningane om auka samhandling mellom desse sistnemnde institusjonane og regionane sitt arbeidsliv kjem på bana, har ein flytta ressursar og beslutningsmakt til stivbeinte og store akademiske institusjonar som først og fremst kjenner seg heime på nasjonale og internasjonale arenaer. 

Parallelt med prosessane for auka vekt på akademisk forsking og publisering har ein også gradvis endra rekrutteringsstrategiane til fagmiljøa, der akademiske merittar trumfar profesjonskunnskap, nettverk og erfaringar frå ulike samfunnssektorar.

Denne utviklinga og standardiseringa av sektoren er den same i det meste av Europa. Det biletet eg og min generasjon vaks opp med av eit universitet som ein forskingstung og utilnærmeleg institusjon for dei få, er bytta ut med biletet av ein brei institusjon som skal femne alt og alle. Alle fagfelt skal støypast i same standardiserte former. Mange av institusjonane som tidlegare la mest vekt på høgare grads utdanningar, er no dominerte av korte og profesjonsorienterte studieløp.

Institusjonane som var smidige, spisse og spesialiserte med tanke på regionane sine behov og med mindre vekt på akademisk forskingskompetanse, er slått saman i store og geografisk spreidde paraplyinstitusjonar. Fagfolk med brei erfaringsbakgrunn og regional forankring er gradvis erstatta av fagfolk med tyngre akademisk formalkompetanse, men ofte utan regional forankring eller erfaring frå og nettverk i ulike sektorar.

Institusjonane som var spesialiserte mot forsking sit no med breie studentmassar med korte utdanningar og auka krav frå politisk hald om samhandling med regionalt arbeidsliv og andre område i samfunnet. Tung akademisk bakgrunn betyr mykje medan erfaringar frå yrkesliv og andre sektorar har liten eller ingen verdi. Styringsstrukturen og beslutningslinjene er sentraliserte og stivbeinte.

Kollegaer med bakgrunn i organisasjonsteori seier at forsking tyder på at det er svært vanskeleg å hente ut store gevinstar ved samanslåing av ulike organisasjonar. Det krev mykje ressursar å byggje ein felles organisasjonskultur. Ofte endar dette i maktkampar og devaluering av dei innfusjonerte organisasjonane sine ressursar, kompetanse og arbeidsmåtar. 

Ein har tendens til å gløyme at det var akkurat desse ressursane ein var ute etter å få del i ved samanslåing. Det er ikkje så vanleg å ta innover seg at di større og meir variert den store organisasjonen blir, di meir ressursar vil ein måtte bruke på intern koordinering. Ein logisk konsekvens er at om organisasjonen vert stor nok, vil alle ressursane til slutt gå med til koordinering slik at ingen ressursar er att til å utføre kjerneoppgåvene.

Frå innovasjonskollegaer kan vi lære at standardisering, serieproduksjon og stordrift kan vere lønsamt. Men dette er svært sårbart dersom dei ytre faktorane skiftar raskt. Motstykket til standardisering er variasjon, skreddarsaum og eksperimentering med rask og fleksibel produksjon i liten skala.

I litteraturen for internasjonal forretningsdrift nyttar ein omgrepet «The VUCA1 World» om vår tid, ei tid prega av flyktigheit, usikkerheit, kompleksitet og fleirtydigheit.

Frykt for små og sårbare fagmiljø og ujamn kvalitet var delar av bakteppet for strukturreforma. Dette er sjølvsagt ei utfordring. På den andre sida er det få som har problematisert kor stort eit fagmiljø kan bli før det utløyser dobbeltarbeid, tidkrevjande kamp og omkamp om felles ressursar, dessutan splitting og ineffektivitet. At kvaliteten varierer både i små og store organisasjonar bør heller ikkje overraske nokon.

I nynorskordboka finn eg ordet «stordriftsfordelar». Men som deltakar og tilskodar til desse prosessane gjennom eit par tiår saknar eg ordet «stordriftsulemper».

Attende til gamle Sagittarius: Der er eit variert samspel mellom universitet og region. Dersom ein ynskjer å styrke samspelet, må ein etter mi meining rekruttere fagfolk med nettverk og erfaring frå både arbeidsliv og region. Dei må få handlingsrom, armslag og ressursar til å utvikle dette samspelet.

Dessutan: Paraplyar og institusjonar fungerer best når dei ikkje er samanslåtte.